Electrolytes (อิเล็กโทรไลต์)

Electrolytes

ชื่ออื่นๆ : Lytes, electrolyte panel

ค่าทางห้องปฏิบัติการนี้คืออะไร

Electrolytes (อิเล็กโทรไลต์) คือ การตรวจเพื่อบอกถึงความสมดุลของเกลือแร่ในเลือด ในของเหลวของร่างกาย หรือบอกสภาวะความเป็นกรด-ด่างของเลือด โดยแบ่งตามชนิดของเกลือแร่เป็น 4 ชนิด ได้แก่

1. โซเดียม (Sodium)

โซเดียม เป็นแร่ธาตุที่พบมากที่ส่วนนอกของเซลล์ มีบทบาทในการควบคุมปริมาตรน้ำในร่างกาย

2. โพแทสเซียม (Potassium)

โพแทสเซียม เป็นแร่ธาตุที่พบที่ส่วนในของเซลล์ ทั้งนี้ระดับของโพแทสเซียมที่เปลี่ยนแปลงไปเพียงเล็กน้อย จะมีผลต่ออัตราการเต้นและความสามารถในการบีบตัวของหัวใจ

3. คลอไรด์ (Chloride)

คลอไรด์เป็นแร่ธาตุที่อยู่ทั้งภายในและภายนอกเซลล์ ซึ่งช่วยรักษาความเป็นกลางของแร่ธาตุต่างๆ

4. ไบคาร์บอเนต (Bicarbonate)

บทบาทของไบคาร์บอเนต คือ ช่วยรักษาค่า pH ซึ่งเป็นค่าที่บอกถึงความสมดุลของกรด-ด่าง รวมทั้งช่วยรักษาความเป็นกลางของแร่ธาตุต่างๆ

ผลตรวจอิเล็กโทรไลต์ของร่างกาย อาจนำไปสู่การตรวจทางห้องปฏิบัติการตัวอื่นๆ ได้แก่

1. แอนไอออน แกป (anion gap) เป็นค่าที่ได้จากการคำนวณผลตรวจอิเล็กโทรไลต์ต่างๆในร่างกาย ซึ่งช่วยในการประเมินภาวะไม่สมดุลของอิเล็กทรอไลต์ เช่น การเกิดกรดจากเมตาบอลิสม เป็นต้น

2. Blood gases เป็นการตรวจหาปริมาณแก๊สในเลือด ใช้เมื่อพบภาวะความไม่สมดุลของกรด-ด่างในร่างกาย ซึ่งช่วยประเมินระดับความรุนแรงและการติดตามผลการรักษาต่อภาวะดังกล่าวได้

 

ทำไมต้องตรวจค่าทางห้องปฏิบัติการนี้

การตรวจอิเล็กโทรไลต์ ใช้สำหรับ

• ช่วยในการคัดกรองและวินิจฉัยผู้ป่วยที่มีอาการต่างๆ เช่น บวม, คลื่นไส้หรืออาเจียน, อ่อนแรง, สับสน, หัวใจเต้นผิดจังหวะ
• ตรวจภาวะความไม่สมดุลของอิเล็กโทรไลต์ เช่น ภาวะขาดน้ำ, โรคตับ, โรคไต, โรคปอด หรือโรคหัวใจ เป็นต้น
• ประเมินผู้ป่วยในสภาวะฉุกเฉิน
• ประเมินระยะเวลาในการเกิดโรคหรือภาวะต่างๆ (แบบเฉียบพลันหรือเรื้อรัง)

 

สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์ก่อนตรวจค่าทางห้องปฏิบัติการ

· กรุณาแจ้งแพทย์หากท่านได้รับยา สมุนไพร หรือวิตามินใดๆอยู่ ซึ่งอาจจะส่งผลต่อการแปลผลทางห้องปฏิบัติการได้ เช่น

• ยาที่มีผลต่อระดับโซเดียม เช่น ยาสเตียรอยด์, ยาระบาย, ยาแก้ไอ, ยาคุมกำเนิด, ยาขับปัสสาวะ, carbamazepine, ยาต้านซึมเศร้า (tricyclic antidepressants), ยาลดกรด, Lithium, ยาต้านอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) เป็นต้น
• ยาที่มีผลต่อระดับโพแทสเซียม เช่น ยาขับปัสสาวะ เป็นต้น
• ยาที่มีผลต่อระดับคลอไรด์ ยาที่มีผลต่อระดับโซเดียมจะมีผลต่อระดับคลอไรด์ด้วย นอกจากนี้ยังรวมถึงการใช้ยาลดกรดมากกว่าขนาดที่แนะนำ
• ยาที่มีผลต่อระดับไบคาร์บอเนต เช่น ยาสเตียรอยด์, barbiturates,ยาขับปัสสาวะ, methicillin, nitrofurantoin, tetracycline เป็นต้น

· ประวัติการใช้ยาต้านการแข็งเลือด (warfarin) หรือ ยาละลายลิ่มเลือด (Aspirin)

 

แปลผลอย่างไร

• ค่าปกติในผู้ใหญ่โดยทั่วไป ดังตารางด้านล่าง
• โดยค่าอิเล็กโทรไลต์ในเด็กจะมีค่าแตกต่างกันแต่ละช่วงอายุ หากมีข้อสงสัยโปรดปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

 

ลำดับ	ค่าทางห้องปฏิบัติการ	ค่าปกติในผู้ใหญ่ (การแปลผลขึ้นกับหน่วยที่วิเคราะห์ดังต่อไปนี้)
		หน่วย mEq/L* มิลลิอิควิวาเลนท์ต่อลิตร	หน่วย mmol/L** (มิลลิโมลต่อลิตร)
1	โซเดียม (Sodium)	136-145 mEq/L (มิลลิอิควิวาเลนท์ต่อลิตร)	136-145 mmol/L (มิลลิโมลต่อลิตร)
2	โพแทสเซียม (Potassium)	3.5-5.1 mEq/L (มิลลิอิควิวาเลนท์ต่อลิตร)	3.5-5.1 mmol/L (มิลลิโมลต่อลิตร)
3	คลอไรด์ (Chloride)	98-107 mEq/L (มิลลิอิควิวาเลนท์ต่อลิตร)	98-107 mmol/L (มิลลิโมลต่อลิตร)
4	ไบคาร์บอเนต (Bicarbonate)	23-29 mEq/L (มิลลิอิควิวาเลนท์ต่อลิตร)	23-29 mmol/L (มิลลิโมลต่อลิตร)
5	แอนไอออน แกป (anion gap)	ไม่มีค่ามาตรฐาน (ขึ้นกับห้องตรวจปฏิบัติการแต่ละแห่ง)
6	Blood gases	ไม่มีค่ามาตรฐาน (ขึ้นกับห้องตรวจปฏิบัติการแต่ละแห่ง)

 

* หน่วย mEq/L เป็นหน่วยแบบ Conventional Units เป็นหน่วยที่ใช้รายงานผลทางห้องปฏิบัติการของประเทศสหรัฐอเมริกา

** หน่วย mmol/L เป็นหน่วยแบบ SI (International System of Units) เป็นระบบการรายงานผลทางห้องปฏิบัติการระหว่างประเทศ

หมายเหตุ

1. หากมีใบรายงานแสดงผลเลือด (ถ้ามี) ให้ยืดตามค่าที่ระบุนั้นเป็นหลัก

2. หากมีข้อสงสัยควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

3. การตรวจ Electrolytes ไม่ต้องงดอาหารและน้ำ

 

• ค่าที่ผิดปกติ (สูงหรือต่ำ) อาจเกิดได้จาก

 

ลำดับ	ค่าทางห้องปฏิบัติการ	ค่าต่ำกว่าปกติ	ค่าสูงกว่าปกติ
1	โซเดียม (Sodium)	มีความผิดปกติของต่อมหมวกไต โดยมีการสร้างฮอร์โมนไม่เพียงพอ หรือ พบปัญหาความผิดปกติของฮอร์โมน (antidiuretic hormone) หรือมีปริมาณฮอร์โมน vasopressin มากเกินไป ได้รับยาบางชนิด เช่น ยาขับปัสสาวะ ยาต้านซึมเศร้า และมอร์ฟีน เป็นต้น ภาวะขาดน้ำ อาเจียน หรือท้องเสีย มีปริมาณของเหลวในร่างกายเพิ่มขึ้น เช่น ตับแข็ง ภาวะหัวใจล้มเหลว ไตวาย หรือการดื่มมากเกินไปขณะที่ออกกำลังกาย เป็นต้น มีการสลายไขมัน	มีความผิดปกติของต่อมหมวกไต โรคเบาจืด โดยอาจเกิดจากระบบภูมิคุ้มกันและภาวะเครียด เป็นต้น เป็นโรคเบาหวาน เสียปริมาณของเหลวในร่างกายมาก เช่น เหงื่อออก ท้องเสีย ได้รับยาขับปัสสาวะ เป็นต้น รับประทานอาหารที่มีโซเดียมสูง ได้รับยาบางชนิดมากเกินไป เช่น ยาต้านอักเสบที่ไม่ใชสเตียรอยด์ ยาคุมกำเนิด หรือยาระบาย เป็นต้น
2	โพแทสเซียม (Potassium)	มีอาการต่อไปนี้ เช่น อาเจียน, ท้องเสีย เป็นต้น มีความผิดปกติของไตหรือต่อมหมวกไต (Conn syndrome) มีภาวะ เช่น Cushing's syndrome, Gitelman syndrome, Liddle syndrome, Bartter syndrome, Fanconi syndrome เป็นต้น · ภาวะแทรกซ้อนจากการได้รับยาพาราเซตามอลเกินขนาด · ภาวะน้ำตาลในเลือดสูงชนิด Diabetic ketoacidosis ดื่มแอลอฮอล์มากเกินไป เหงื่อออกมาก ขาดกรดโฟลิก มีภาวะแมกนีเซียมในเลือดต่ำ ได้รับยาบางชนิด เช่น ยาขับปัสสาวะ ยาปฏิชีวนะ ยาระบาย (กรณีใช้มาเป็นระยะเวลานาน) ยาสำหรับรักษาโรคหืด เป็นต้น	เป็นโรคไต Addison disease เนื้อเยื่อถูกทำลาย มีการติดเชื้อ เป็นโรคเบาหวานภาวะขาดน้ำ หรือโรคอื่นๆที่เกี่ยวกับการควบคุมระดับโพแทสเซียม ได้รับยาบางชนิด เช่น ยาปฏิชีวนะ (penicillin G และ trimethoprim) ยายับยั้งเชื้อราและยีสต์ ยาลดความดันโลหิต (กลุ่ม ACEIs, ARBs, beta-blockers) ยาต้านการแข็งตัวของเลือด (heparin) ยาต้านอักเสบที่มิใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) ยาเสริมโพแทสเซียม ยาขับปัสสาวะ เช่น spironolactone, triamterene, amiloride เป็นต้น อาหารเสริม/สมุนไพร เช่น โสม เป็นต้น
3	คลอไรด์ (Chloride)	มีโรคที่ส่งผลทำให้ระดับโซเดียมในเลือดต่ำ มีภาวะหัวใจล้มเหลว อาเจียนติดต่อกันเป็นเวลานาน Addison disease โรคถุงลมโป่งพอง ภาวะกรดที่สาเหตุจากการหายใจและการเกิดด่างจากเมตาบอลิสม	มีโรคที่ทำให้มีระดับโซเดียมในเลือดสูง เช่น Cushing syndrome หรือโรคไต เป็นต้น ภาวะด่างที่สาเหตุจากการหายใจและการเกิดกรดจากเมตาบอลิสม
4	ไบคาร์บอเนต (Bicarbonate)	มีอาการหายใจเร็วกว่าปกติ (hyperventilation) ท้องเสีย ภาวะขาดน้ำ มีภาวะทุพโภชนาอย่างรุนแรง, โรคตับ โรคไต โรคหัวใจ ภาวะไทรอยด์ในเลือดสูง หรือโรคเบาหวานชนิดที่ไม่สามารถควบคุมอาการได้ ได้รับยาละลายลิ่มเลือด (aspirin) ได้รับแอลกฮอล์มากเกินไป	มีอาการอาเจียน ภาวะขาดน้ำ ได้รับเลือด มีภาวะต่างๆ เช่น อโนเร็กเซีย (anorexia) ถุงลมโป่งพอง น้ำท่วมปอด โรคหัวใจ Cushing's disease หรือ Conn's syndrome เป็นต้น ได้รับยาที่มีส่วนประกอบเป็นไบคาร์เนต (ยาลดกรด)
5	แอนไอออน แกป (anion gap)	มีระดับอัลบูมิน (albumin) ในเลือดต่ำ แต่มีอิมมูโนโกลบูลิน (immunoglobulin) สูง	มีภาวะการเกิดกรดจากเมตาบอลิสม ซึ่งอาจมีสาเหตุมาจากโรคต่างๆ เช่น โรคเบาหวานที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้, การอดอาหาร, ไตถูกทำลาย รวมถึงการได้รับยาหรือสารพิษต่างๆ มากเกินไป เช่น aspirin, methanol เป็นต้น
6	Blood gases	ภาวะกรดที่สาเหตุจากการหายใจ การเกิดกรดจากเมตาบอลิสม	ภาวะด่างที่สาเหตุจากการหายใจ การเกิดด่างจากเมตาบอลิสม

 

 

ข้อควรทราบ

• ควรตรวจค่าระดับโพแทสเซียมซ้ำ หากระยะเวลาในการส่งตัวอย่างเลือดสู่ห้องปฏิบัติการช้ากว่าที่กำหนด
• ผู้หญิงอาจมีค่าโพแทสเซียมต่ำกว่าผู้ชาย
• การดื่มเครื่องดื่มที่มีความเป็นกรดสูงก่อนการตรวจเลือด อาจส่งผลต่อการตรวจค่าไบคาร์บอเนตได้

เอกสารอ้างอิง

1. Electrolyte. Lab Tests Online. American Association for Clinical Chemistry (AACC). Last modified: September 2, 2015. [cited in 18 January 2017]. Available from https://labtestsonline.org/understanding/analytes/electrolytes
2. Sodium. Lab Tests Online. American Association for Clinical Chemistry (AACC). Last modified: January 29, 2016. [cited in 18 January 2017]. Available from https://labtestsonline.org/understanding/analytes/sodium/tab/test
3. Why Do I Need a Blood Test for Sodium?. WebMD. Medical Reference from Healthwise. Last Updated: November 19, 2016. [cited in 18 January 2017]. Available from http://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/blood-test-for-sodium
4. Potassium. Lab Tests Online. American Association for Clinical Chemistry (AACC). Last modified: January 29, 2016. [cited in 18 January 2017]. Available from https://labtestsonline.org/understanding/analytes/potassium/tab/test
5. Hyperkalemia: Symptoms and Treatments. WebMD. Medical Reference from Healthwise. Last Updated: September 29, 2015. [cited in 18 January 2017]. Available from http://www.webmd.com/a-to-z-guides/hyperkalemia-causes-symptoms-treatments
6. What Is Hypokalemia?. WebMD. Medical Reference from Healthwise. Last Updated: September 01, 2016. [cited in 18 January 2017]. Available from http://www.webmd.com/digestive-disorders/hypokalemia
7. Chloride. Lab Tests Online. American Association for Clinical Chemistry (AACC). Last modified: January 26, 2016. [cited in 18 January 2017]. Available from https://labtestsonline.org/understanding/analytes/chloride/tab/test/
8. Carbon Dioxide (Bicarbonate). WebMD. Medical Reference from Healthwise. Last Updated: August 21, 2015. [cited in 18 January 2017]. Available from http://www.webmd.com/a-to-z-guides/bicarbonate
9. Blood Gases. Lab Tests Online. American Association for Clinical Chemistry (AACC). Last modified: December 29, 2014. [cited in 18 January 2017]. Available from https://labtestsonline.org/understanding/analytes/blood-gases/tab/test

 

ผู้เรียบเรียง: ภญ.ปานรดา นวลโสภาภณ

วันที่เรียบเรียง 24 มกราคม 2560