ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือทำความสะอาดเพื่อสุขอนามัย

 วิธีใช้ยา และยารูปแบบพิเศษ  การเก็บยาและคุณภาพยา  อื่นๆ 

ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือทำความสะอาดเพื่อสุขอนามัย (alcohol-based hand sanitizers)

สำหรับป้องกันการติดเชื้อไวรัส “โควิด-19”

  โดย อ.ภญ.ดร.อินทิรา กาญจนพิบูลย์

 

         “มือ” เป็นอวัยวะที่มีโอกาสปนเปื้อนเชื้อโรคต่าง ๆ จากการสัมผัส และเป็นแหล่งแพร่กระจายเชื้อโรคไปสู่ผู้อื่นหรือพื้นผิวต่าง ๆ ได้มากที่สุด  

โดยทั่วไปการล้างมือด้วยสบู่ก้อนหรือสบู่เหลว ร่วมกับการล้างน้ำธรรมดา (normal hand washing) ให้ทั่วทั้งมือและนิ้วมือ เป็นเวลานานอย่างน้อย 20 วินาที แล้วเช็ดมือให้แห้งด้วยผ้าสะอาด เป็นวิธีการที่ทำได้ง่ายและได้ผลดีอย่างยิ่งในการกำจัดเชื้อไวรัสต่าง ๆ  รวมทั้งเชื้อไวรัสโควิด-19 ที่อาจปนเปื้อนผ่านมือมาโดยไม่สามารถมองเห็นได้  การล้างมือ จึงเป็นทางเลือกแรกที่แนะนำให้ประชาชนทุกคนทำบ่อย ๆ เพื่อช่วยลดโอกาสในการแพร่กระจายเชื้อไวรัสโควิด-19 ที่อาจมีการปนเปื้อนในช่วงที่มีการแพร่ระบาดนี้  

อย่างไรก็ตาม ในบางโอกาสที่ไม่สะดวกในการล้างมือ เช่น ระหว่างการเดินทาง อยู่ในสถานที่ที่ไม่สามารถล้างมือได้ ฯลฯ  การล้างมือด้วยผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือ (alcohol-based hand sanitizer) ก็สามารถใช้เป็นทางเลือกที่สองในการฆ่าเชื้อไวรัสโควิด-19 ที่อาจมีการปนเปื้อนทั้งบนมือและบนพื้นผิวต่าง ๆ แทนสบู่และน้ำอย่างได้ผลเช่นเดียวกัน ซึ่งสามารถพกพาติดตัวไปได้ ใช้ได้ง่ายสะดวกโดยไม่ต้องมีการล้างน้ำออก ประหยัดเวลา ใช้ได้บ่อยทุกที่ทุกเวลาที่ไม่สามารถหาที่ล้างมือด้วยสบู่และน้ำได้

การใช้แอลกอฮอล์ให้ได้ผลดังกล่าวอย่างมีประสิทธิภาพ จำเป็นต้องเข้าใจคุณสมบัติต่าง ๆ ของแอลกอฮอล์ เพื่อให้สามารถเลือกผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือมาใช้ได้อย่างเหมาะสม

 

  1. ฤทธิ์การฆ่าเชื้อไวรัสของแอลกอฮอล์

ดูดน้ำออกจากเซลล์ และทำลายไขมันที่เยื่อหุ้มเซลของเชื้อไวรัส ทำให้ไวรัสตาย

 

  1.     ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือทำความสะอาดเพื่อสุขอนามัย

2.1.   การเลือกซื้อผลิตภัณฑ์ที่มีอยู่ในท้องตลาด ควรพิจารณา

2.1.1.  ส่วนประกอบหลัก 

  • ผลิตภัณฑ์ส่วนใหญ่ใช้เอทธิลแอลกอฮอล์ (ethyl alcohol)  บางสูตรอาจใช้ไอโซโพรพิลแอลกอฮอล์ (isopropyl alcohol) หรืออาจใช้แอลกอฮอล์ทั้งสองอย่างนี้ผสมกัน
  • ความเข้มข้นของแอลกอฮอล์ ต้องอย่างน้อย 70% โดยปริมาตรขึ้นไป โดยความเข้มข้นในช่วง 70 – 80% โดยปริมาตร จะมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อไวรัสต่าง ๆ ได้ดีที่สุด

(ตัวอย่าง: ผลิตภัณฑ์ที่มีแอลกอฮอล์ 70% โดยปริมาตร หมายถึง ผลิตภัณฑ์มีเนื้อแอลกอฮอล์ 70 ซี.ซี. ผสมกับน้ำ 30 ซี.ซี. รวมเป็น 100 ซี.ซี.)

 

2.1.2.  ส่วนประกอบอื่น ๆ ที่มักมีการใส่เพื่อช่วยถนอมมือและน่าใช้ เช่น

  • สารให้ความชุ่มชื้นแก่ผิวหนัง – เนื่องจากแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ในการดึงน้ำออกจากผิวหนัง จึงทำให้ผิวหนังแห้งเมื่อมีการใช้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือบ่อย ๆ  ส่วนใหญ่จึงมักมีการเติมสารให้ความชุ่มชื้นแก่ผิวหนัง เช่น กลีเซอรีน (glycerine), โพรพีลีนไกลคอล (propylene glycol), ลาโนลิน (lanolin) เป็นต้น
  • สารแต่งสีและกลิ่น – เพื่อให้ผลิตภัณฑ์มีรูปลักษณ์ที่ดีน่าใช้

2.1.3.  รูปแบบของผลิตภัณฑ์

  • ที่นิยมใช้กันมี 2 แบบ ได้แก่ สเปรย์แอลกอฮอล์ (alcohol spray) และเจลแอลกอฮอล์ (alcohol gel)
  • เปรียบเทียบคุณสมบัติของสเปรย์แอลกอฮอล์ (alcohol spray) และเจลแอลกอฮอล์ (alcohol gel)

2.1.4.  คุณลักษณะที่ดีของผลิตภัณฑ์

  •   สเปรย์แอลกอฮอล์ และเจลแอลกอฮอล์  เมื่อใช้แล้วควรระเหยไปได้หมด ให้ความชุ่มชื้นแก่มือพอสมควรเพื่อไม่ให้มือแห้งมาก แต่ไม่ควรทิ้งความเหนียวเหนอะหนะมากเกินไป เนื่องจากในทางปฏิบัติต้องมีการใช้บ่อยครั้ง หากมีความเหนียวตกค้างอยู่ที่มือ อาจเป็นเหตุให้เกิดการสะสมสิ่งสกปรกและเชื้อโรคไว้ได้มากกลายเป็นแหล่งแพร่กระจายเชื้อไวรัสแทน
  • บรรจุในภาชนะปิดสนิทป้องกันการระเหยของแอลกอฮอล์ได้ เนื่องจากแอลกอฮอล์ระเหยได้ง่าย ทำให้ความเข้มข้นลดลงเมื่อเวลาผ่านไป ซึ่งอาจทำให้ประสิทธิภาพการฆ่าเชื้อลดลงได้ด้วย

2.1.5.  ฉลากผลิตภัณฑ์

  • ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ทำความสะอาดเพื่อสุขอนามัย จัดเป็นผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางที่ต้องจดแจ้งข้อมูลไว้กับสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา จึงมีข้อกำหนดฉลากของผลิตภัณฑ์ให้ระบุข้อความต่าง ๆ ตามกฎหมาย ได้แก่ ชื่อผลิตภัณฑ์และชื่อทางการค้า, ประเภทหรือชนิดของผลิตภัณฑ์, ชื่อของสารทุกชนิดที่ใช้เป็นส่วนผสม, วิธีใช้, ชื่อและที่ตั้งของผู้ผลิต, ปริมาณสุทธิ, ครั้งที่ผลิต, เดือนปีที่ผลิตและหมดอายุ, คำเตือน, และเลขที่ใบรับจดแจ้ง 
  • เนื่องจากในช่วงการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 ในวงกว้างทั่วทั้งโลก เป็นเหตุให้มีความต้องการใช้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือทำความสะอาดเพื่อสุขอนามัยสูงขึ้นกว่าปกติอย่างมาก ในท้องตลาดจึงมีผลิตภัณฑ์ปลอมหรือไม่มีคุณภาพมาจำหน่าย ดังนั้น เพื่อความปลอดภัยในการใช้จึงควรเลือกซื้อผลิตภัณฑ์ที่ถูกต้องตามกฎหมาย เพื่อให้มั่นใจได้ว่าผลิตภัณฑ์มีประสิทธิภาพไม่ได้เป็นผลิตภัณฑ์ปลอม  ทั้งนี้ ผู้บริโภคสามารถตรวจสอบเลขที่ใบรับจดแจ้งได้จากเว็บไซต์

https://porta.fda.moph.go.th/FDA_SEARCH_ALL/MAIN/SEARCH_CENTER_MAIN.aspx

 

2.2.   การทำใช้เองในครัวเรือน ควรพิจารณา

2.2.1.  วัตถุดิบแอลกอฮอล์ที่จะนำมาทำ

  • ต้องเลือกใช้เอทธิลแอลกอฮอล์หรือไอโซโพรพิลแอลกอฮอล์เท่านั้น ห้ามใช้เมทธิลแอลกอฮอล์โดยเด็ดขาด เนื่องจากมีฤทธิ์ในการฆ่าเชื้อไม่ดีและมีพิษต่อร่างกาย
  •     ต้องมีความเข้มข้นของเอทธิลแอลกอฮอล์หรือไอโซโพรพิลแอลกอฮอล์สูงกว่า 70% โดยปริมาตรเท่านั้น เนื่องจากต้องนำมาผสมกับส่วนประกอบอื่น ๆ เช่น สารให้ความชุ่มชื้นแก่ผิวหนัง สารก่อเนื้อเจล น้ำ ฯลฯ  ดังนั้น หากตั้งต้นด้วยแอลกอฮอล์ที่มีความเข้มข้น 70% โดยปริมาตร เช่น ยาแอลกอฮอล์เช็ดแผล  เมื่อนำมาผสมสารอื่น ๆ แล้ว ความเข้มข้นของผลิตภัณฑ์จะลดลงต่ำกว่า 70% ซึ่งจะไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอในการฆ่าเชื้อไวรัส ทั้งนี้ พบว่ามีเว็บไซต์จำนวนมากที่มีการเผยแพร่สูตรตำรับแอลกอฮอล์ที่ตั้งต้นจากวัตถุดิบที่เป็นแอลกอฮอล์เช็ดแผล ความแรง 70% โดยปริมาตร แล้วนำไปผสมกับสารให้ความชุ่มชื้นอื่น ๆ  ซึ่งจะทำให้ได้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ที่มีความเข้มข้นต่ำกว่า 70% โดยปริมาตร ซึ่งจะไม่สามารถฆ่าเชื้อไวรัสได้
  •     วัตถุดิบแอลกอฮอล์เข้มข้นสำหรับนำมาเจือจางเป็นสเปรย์แอลกอฮอล์หรือเจลแอลกอฮอล์ที่มีจำหน่ายในท้องตลาด ส่วนใหญ่จะมีความแรงอยู่ในช่วง 95 – 99 % โดยน้ำหนัก มักมีจำหน่ายตามร้านค้าที่จำหน่ายสารเคมีต่าง ๆ  ซึ่งเวลานำมาเจือจางต้องคำนวณปริมาตรที่ต้องใช้อีกครั้ง

 

2.2.2.  ตัวอย่างสูตรตำรับของผลิตภัณฑ์อาจดูได้จากเว็บไซต์ของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)  https://oryor.com/อย/detail/media_news/1795

 

  1.     วิธีการใช้อย่างถูกต้อง
  • ใช้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือปริมาณ 3 – 5 ซี.ซี. ถูให้ทั่วถึงทั้งมือและนิ้ว เป็นเวลานานอย่างน้อย 20 วินาที เหมือนการล้างมือธรรมดาด้วยน้ำและสบู่  แล้วรอให้แห้งจึงจะได้ผล
  • ก่อนใช้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือ มือจะต้องไม่มีสิ่งสกปรกหรือปนเปื้อนสารคัดหลังต่าง ๆ เช่น เสมหะ เลือด น้ำเหลือง เนื่องจากคุณสมบัติของแอลกอฮอล์ไม่สามารถแทรกซึมผ่านเข้าไปได้มากเพียงพอที่จะฆ่าเชื้อได้  ดังนั้นหากมือสกปรกมีสิ่งปนเปื้อนดังกล่าว ควรใช้วิธีการล้างด้วยสบู่และน้ำจะได้ผลดีกว่า
  1. ข้อควรระวัง

ในบางครั้งอาจมีการนำผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ล้างมือทำความสะอาดเพื่อสุขอนามัยไปใช้ในลักษณะอื่น ๆ นอกจากการล้างมือ  โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้กับพื้นผิวต่าง ๆ ที่มักมีการสัมผัสบ่อย เช่น โต๊ะ, ลูกบิดประตู, สวิตช์ไฟฟ้า, ที่จับประตู, ชักโครก, ก๊อกน้ำ, อ่างล้างมือ, ฯลฯ  ต้องระวังเนื่องจากผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์มักมีการใส่สารที่ช่วยให้ผิวชุ่มชื้นหรือสารที่ทำให้เกิดเนื้อเจล ซึ่งมีลักษณะเหนียวหรือข้นหนืด จึงอาจเป็นเหตุให้เกิดการจับฝุ่นละออง/สิ่งสกปรกบนพื้นผิด อันจะเป็นแหล่งของเชื้อที่แพร่กระจายต่อไปได้  ดังนั้น หากต้องการใช้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ในการกำจัดเชื้อไวรัสบนพื้นผิวต่าง ๆ  สามารถเลือกใช้ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์ที่ไม่มีสารเหล่านี้แทน เช่น ยาแอลกอฮอล์เช็ดแผล ความแรง 70% โดยปริมาตร ที่มีจำหน่ายทั่วไป  นอกจากนี้ อาจเลือกใช้น้ำยาฆ่าเชื้อชนิดอื่น ๆ เช่น โซเดียมไฮโปครอไรท์ (sodium hypochlorite) ที่เป็นน้ำยาซักผ้าขาวหลายผลิตภัณฑ์ในท้องตลาดแทน เนื่องจากมีประสิทธิภาพในการฆ่าเชื้อไวรัสบนพื้นผิวได้ดี รวมทั้งพื้นผิวที่อาจมีการปนเปื้อนสิ่งสกปรกหรือสารคัดหลั่งต่าง ๆ สารนี้ก็จะสามารถแทรกซึมเข้าไปในสิ่งปนเปื้อนได้ดีกว่าแอลกอฮอล์มาก โดยอาจต้องราดทิ้งไว้อย่างน้อย 30 นาที เพื่อกำจัดเชื้อที่ปนเปื้อนได้อย่างมีประสิทธิภาพ

บรรณานุกรม

  1.     Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Cleaning and disinfecting your home.  Retrieved 21 April, 2020 from https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/downloads/disinfecting-your-home.pdf
  2.     Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities (2008). Retrieved 21 April, 2020 from https://www.cdc.gov/infectioncontrol/guidelines/disinfection/disinfection-methods/chemical.html#Alcohol
  3.     Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities (2008). Retrieved 21 April, 2020 from
  4.     United States Environmental Protection Agency (EPA). Pesticide Registration – List N: Disinfectants for Use Against SARS-CoV-2. Retrieved 21 April, 2020 from https://www.epa.gov/pesticide-registration/list-n-disinfectants-use-against-sars-cov-2
  5.     สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.). ผลิตภัณฑ์เจลแอลกอฮอล์ถูมือ ต้องมีความเข้มข้นของแอลกอฮอล์ไม่ต่ำกว่า 70% v/v จึงสามารถฆ่าเชื้อไวรัสได้ – 11 Mar 2020. Retrieved 21 April, 2020 at https://oryor.com/อย/detail/media_printing/1786
  6.     สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.). วิธีเลือกซื้อเจลแอลกอฮอล์อย่างปลอดภัย – 31 Mar 2020. Retrieved 21 April, 2020 at https://oryor.com/อย/detail/media_printing/1792
  7.     สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.). การเลือกซื้อเจลแอลกอฮอล์ ป้องกันสินค้าปลอม – 31 Mar 2020. Retrieved 21 April, 2020 at https://oryor.com/อย/detail/media_printing/1794
  8.     สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.). เตือนอย่าใช้เมทิลแอลกอฮอล์ เป็นส่วนผสมเจลล้างมือ – 3 Mar 2020. Retrieved 21 April, 2020 at https://oryor.com/อย/detail/media_printing/1786
  9.     สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.). อย. แนะ วิธีการเลือกซื้อเจลแอลกอฮอล์ ป้องกันสินค้าปลอม – 2 Apr 2020. Retrieved 21 April, 2020 at https://oryor.com/อย/detail/media_news/1813
  10.   สำนักควบคุมเครื่องสำอางและวัตถุอันตราย สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.). สารต้านเชื้อจุลชีพที่ใช้ในบ้านเรือนหรือทางสาธารณสุข. Retrieved 21 April, 2020 at http://www.fda.moph.go.th/sites/Hazardous/RegionM/final-KM%20.pdf
  11.   สถาบันบำราศนราดูร กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. คู่มือปฏิบัติการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อในโรงพยาบาล. นนทบุรี: โรงพิมพ์ ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด; กันยายน 2556.